泰雅語
泰雅語(泰雅語:、),亦稱泰雅爾語,是南島語系的一種,用拉丁文字書寫,為台灣泰雅族的民族語言。分布地域極廣,一般學者將其與賽德克語一併歸於泰雅語群()。目前臺灣原住民泰雅語認證考試分為6類方言語群:賽考利克泰雅語、澤敖利泰雅語、汶水泰雅語、萬大泰雅語、四季泰雅語、宜蘭澤敖利泰雅語。[5][6][7]
| 泰雅語 | |
|---|---|
| 发音 | [ʔətaˈjal] |
| 母语国家和地区 | |
| 区域 | |
母语使用人数 | 10,000人 (2008年)[1] |
| 語系 | |
| 方言 |
澤敖利方言
萬大方言
四季方言
宜蘭澤敖利方言
|
| 文字 | 泰雅羅馬字(拉丁字母) |
| 官方地位 | |
| 作为官方语言 | |
| 管理机构 | 原住民族委員會 中央研究院 (Academia Sinica) |
| 語言代碼 | |
| ISO 639-2 | map |
| ISO 639-3 | tay |
| Glottolog | atay1247[3] |
| 语言瞭望站 | 30-AAA |
| 瀕危程度 | |
| 联合国教科文组织认定的瀕危語言[4] 脆弱(UNESCO) | |
方言群
泰雅語分布極廣,使用人口從新北市烏來區到中部南投縣仁愛鄉、台中市和平區皆有。因為"泰雅語言"分布極廣,且加入日語等語種之混入影響,伴隨時間演變,故逐漸形成不同地區泰雅族部落所使用之泰雅語歧異程度極高的現象。就泰雅語群的使用人口上而言,在2012年6月該語群使用人口約為83,088人。[1]
音系
泰雅語的音系之音位大都使用適當的Unicode符號來標示。在台灣南島語的書寫系統的訂定上,元輔音之音系表原則上都是先「發音部位」(橫列)、後「發音方法」(縱列)、再考量「清濁音」,來訂定其音系之音位架構。[9]
文法
在文法的分類上台灣南島語並不同於一般的分析語或其它综合语裡的動詞、名詞、形容詞、介詞和副詞等之基本詞類分類。比如台灣南島語裡普遍沒有副詞,而副詞的概念一般以動詞方式呈現、可稱之為「副動詞」,類之於俄语裡的副動詞。[10] 泰雅語文法分類是將基礎的文法之詞類、詞綴、字詞結構及分類法,對比分析語等之詞類分類法加以條析判別。[11] 而在語詞的表達上以"澤敖利泰雅語群"作為參考基準;以賽考利克泰雅語群作為一般通行參考。
動詞焦點變化
| 中文 | 動詞原型 | 主事焦點 | 受事焦點 | 處所焦點 | 周邊焦點 |
|---|---|---|---|---|---|
| 在;有;住 | kaki | maki | ki'un | ki'an | s'aki |
| 去 | usa | musa | 'son | 'san | s'usa |
| 來 | uwah | mwah | wahun | wahan | s'uwah |
| 吃 | qaniq | maniq | niqun | niqan | sqaniq |
| 喝 | nbu | mnbu | nbun | nbwan | snbu |
| 聽 | pung | mung | pongun | pongan | spung |
| 說 | kal | kmayal | kyalun | kyalan | skal |
| 讀 | lpuw | lmpuw | lpogun | lpogan | slpuw |
| 寫 | biru | miru | brwun | brwan | sbiru |
| 知道 | baq | mbaq | baqun | baqan | sbaq |
| 忘記 | zngi | zmungi | zngyun | zngyan | szngi |
| 學 | pqbaq | mqbaq | pqbaqun | pqbaqan | spqbaq |
| 教 | cbaq | mcbaq | cbaqun | cbaqan | scbaq |
| 睡覺 | 'abi | m'abi | 'abyun | 'abyan | s'abi |
| 起床 | tuliq | mtuliq | tliqun | tliqan | stuliq |
| 結束 | kmasuq | masuq | suqun | suqan | skmasuq |
| 給 | biq | miq | biqun | biqan | sbiq |
| 製作 | kbalay | kblayun | kblyan | skbalay | |
| 等待 | naga | mnaga | ngun | ngan | snaga |
| 餵食 | s'an | sm'an | s'anun | s'anan | ss'an |
| 捉 | kyap | myap | kyapun | kyapan | skyap |
| 洗(手) | pima | mima | pmun | pman | spima |
| 洗(衣物) | bahuq | mahuq | bhqun | bhqan | sbahuq |
| 跟隨;搭 | gluw | mgluw | glgun | glgan | sgluw |
| 養育 | qayat | qmayat | qyatun | qyatan | sqayat |
| 拿取 | agal | magal | galun | galan | s'agal |
| 放 | si' | smi' | syun | syan | ssi' |
| 幫助 | kraw | kmraw | kragun | kragan | skraw |
| 問 | pqutay | mqutay | pqutun | pqutan | spqutay |
| 買 | baziy | mbaziy | bzirun | bziran | sbaziy |
| 賣 | tbaziy | mtbaziy | tbzirun | tbziran | stbaziy |
| 坐 | tama | mtama | tmun | tman | stama |
| 站 | s'un | ms'un | s'unun | s'unan | ss'un |
例句
- Ima lalu-su? 你叫什麼名字?
- Lokah-su ga? 你好嗎?
- Mhway-su balay. 非常感謝你。
- Ptngi-ta klama, lokah hi tala. 早餐吃飽了,才會有氣力。
- K'nhriq kmmu qu ryax. 要愛惜光陰。
- musa su inu? 你要去哪裡?
- nanu cyux su kyalun? 你在說什麼?
- nanu qani hiya? 這是什麼?
- nanu qasa hiya? 那是什麼?
詞彙比較
| 詞彙 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 人 | 眼睛 | 狗 | 日子 | 新 | 我們 (包含式) |
什麼 | 火 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 賽考利克泰雅語 | qutux | sazing | cyugal | payat | magal | 'tayal | roziq | huzil | ryax | giqas | ita' | nanu' | puniq |
| 四季泰雅語 | qutux | saying | tyugan | payat | magan | cquliq | royiq | hoyil | ryax | xqayus | ita | nanu/ hmcwa |
puniq |
| 澤敖利泰雅語 | utux | sazing | tugan/ cyugan |
payat | magan | tayan | rozi/ rawzi |
huzin/ hozin |
ryax | g'anus/ atarasiy |
ita | nanu | puni |
| 宜蘭澤敖利泰雅語 | utux | sa'ing | tugan | payat | magan | cyoli/ c'oli |
royi | hoying | ryax | g'anus | ita | lalu/ mhcwa |
puni |
| 汶水泰雅語 | qutux | usayng | tugal | sapaat | imagal | itaal | rawweq | xuwil | riax | giqas | ta'/ ita' |
humicuwa'/ hnanuwan |
hapuneq/ hapuy |
| 萬大泰雅語 | utux | sa'ing | tugal | parat | ramagal | ci'uli'/ Itaral |
rori | huril | rex | ga'arus | ita' | amol | rana' |
腳註
- "Tayal" (页面存档备份,存于),UNESCO Interactive Atlas of the World’s Languages in Danger,2016年/6月03日查閱.
- . [2017-08-03]. (原始内容存档于2017-08-04).
- Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin; Bank, Sebastian (编). . . Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History. 2016.
- UNESCO Atlas of the World's Languages in danger, UNESCO
- 國立臺灣師範大學進修推廣學院,"98年度原住民族語言能力認證考試". [2017-03-01]. (原始内容存档于2009-12-17).,臺北市,2009.
- 李壬癸 院士,"珍惜台灣南島語",台灣本鋪:前衛出版社,臺北市,2010年1月. ISBN 978-957-801-635-4
- 鄭光博,"第一章誰是泰雅族" (页面存档备份,存于),2005.
- Goderich, Andre, (PhD Dissertation), National Tsing Hua University, 2020
- 行政院原住民族委員會,"原住民族語言書寫系統" (页面存档备份,存于),台語字第0940163297號,原民教字第09400355912號公告,中華民國94年12月15日.
- 張永利,"台灣南島語言語法:語言類型與理論的啟示(Kavalan)" (页面存档备份,存于),語言學門熱門前瞻研究,2010年12月/12卷1期,pp.112-127.
- Barbara B.H. Partee, A.G. ter Meulen, R. Wall,"Mathematical Methods in Linguistics (Studies in Linguistics and Philosophy)(語言研究的數學方法)" (页面存档备份,存于) (页面存档备份,存于),Springer,1/e 1993 edition(April 30, 1990).
參考文獻
外部連結
- 南投縣本土教育資訊網
- 台灣南島語言的奧秘(影片) (页面存档备份,存于)
- 公共電視 知識的饗宴-第十九集 台灣南島語言的奧秘 (页面存档备份,存于)
- ABVD: Atayal (Mayrinax)/Paul Jen-kuei Li(李壬癸)
- 楊明峰/桃園報導,"國小母語鐘聲 傳承泰雅古調",中國時報,2012-09-08/01:38.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.
